اين بيماري رشد آرامي دارد و به‌ندرت ممكن است پيش از ۵۰ سالگي ديده شود. ممكن است تومور سرطاني مدت طولاني در بخشي از معده بدون تكثير باقي بماند سپس به ديگر بخش‌هاي جدار معده برسد و اندام‌هاي نزديك معده مانند پانكراس، كولون و طحال را درگير يا اينكه از طريق خون يا سيستم لنفاوي به اندام‌هايي مانند ريه و كبد سرايت كند. سرطان معده دومين عامل فوت ناشي از سرطان در دنياست كه در مردان شيوع بالاتري دارد.
كشورهاي ژاپن (۱ نفر از هر ۱۰۰۰ نفر)، چين، كره، ايرلند و شيلي بالاترين آمار بيماري را دارند. اين بيماري چهارمين عامل مرگ‌ومير در اروپا بود كه طي ۲۰ سال گذشته با توجه به بهبود سطح زندگي، شيوه‌هاي نوين نگهداري مواد غذايي (كنار گذاشتن روش‌هاي نمك‌سود و…) و پيشرفت‌هاي درماني كاهش‌يافته است. شناخت عوامل خطر بيماري، به‌خصوص زمينه ژنتيك و ابتلا به عفونت‌هاي دستگاه گوارش مي‌تواند به تشخيص سريع بيماري كمك كند كه روند درمان را سرعت مي‌بخشد. توصيه مي‌شود افرادي با اين شرايط حتما در صورت بروز علائم هشداردهنده به پزشك متخصص مراجعه كنند تا با انجام اندوسكوپي به‌عنوان روشي ساده، موثر و كم‌خطر از بروز احتمالي بيماري مطمئن شوند.
علل و عوامل زمينه‌ساز گرچه هنوز علت دقيق بيماري تشخيص داده نشده، اما به نظر مي‌رسد بسياري از عوامل با منشاء غذايي نقش بسزايي در اين سرطان دارد. مهم‌ترين عامل خطر در جوامع غربي، التهاب مزمن مخاط‌هاي معده ناشي از هليكوباكتر پيلوري است كه نخستين عامل زخم‌معده نيز محسوب مي‌شود. البته توجه داشته باشيد در بسياري موارد اين بيماري زمينه‌ساز سرطان نيست. عوامل خطر عبارتند از: • زندگي در جوامعي با شرايط اجتماعي- اقتصادي ناپايدار و كاربرد روش‌هاي سنتي نگهداري مواد غذايي مانند نمك‌سود و دودي كردن • افزايش سن (پس از ۵۰ سالگي) • استعمال دخانيات • مصرف طولاني‌مدت گوشت‌ها و ماهي‌هاي نمك‌سودشده يا ترشي‌هاي سركه • رژيم غذايي بدون ميوه‌ها و سبزيجات كافي • مصرف خيلي زياد نيترات‌ها و نيتريت‌ها به‌عنوان ماده نگهدارنده سوسيس و كالباس • مواجهه طولاني‌مدت با بعضي‌تركيبات شيميايي و سمي صنعتي مانند لاستيك و سرب • چاقي • ابتلاي يكي از والدين به سرطان معده • سابقه جراحي معده • بعضي بيماري‌هاي نادر مانند پرنيشيوز • گروه خوني A با احتمال خطر كمي بيشتر نسبت به ديگران
علايم هشداردهنده سرطان معده در مراحل اوليه به‌ندرت ممكن است علامت بارز و مشخصي نشان دهد. به همين دليل تشخيص زودهنگام بيماري مشكل خواهد بود. با اين حال ايجاد تومور در معده معمولا با علائمي همراه است كه از جمله عبارتند از: • احساس نفخ و احساس سنگيني معده حتي پس از خوردن كمي غذا • سوء‌هاضمه طولاني يا عود‌كننده • بي‌اشتهايي و احساس ناخوشايند نسبت به مواد غذايي • دردهاي شكمي و سوزش‌هاي معده • كاهش وزن بي‌دليل • حالت تهوع و استفراغ • اسهال مداوم • استفراغ خون‌آلود • مشكل در بلع غذا البته شايان ذكر است اين علائم الزاما به معني ابتلا به سرطان معده نيستند و در موارد ناراحتي‌هاي خفيف‌تر مانند زخم‌معده يا عفونت ناشي از باكتري نيز ديده مي‌شوند. هدف از معرفي اين علائم مراجعه زودهنگام به پزشك و انجام آزمايش‌هاي لازم است تا در صورت ابتلا، بيماري به‌موقع تشخيص داده شود. درمان اقدامات درمان سرطان معده با توجه به مرحله پيشرفت بيماري و اندازه تومور متفاوت است و شامل عمل جراحي، راديوتراپي و شيمي‌درماني مي‌شود. روش درمان معمولا طي كنفرانس پزشكي از متخصصان گوارش، انكولوژي و جراحي انتخاب مي‌شود. پلان شخصي درمان نيز براي هر بيمار با توجه به شرايط عمومي و وضعيت بيماري در نظر گرفته مي‌شود. جراحي جراحي تنها روشي است كه امكان جدا كردن تومور و درمان موثرتر را دارد اما در بيشتر موارد برداشتن كامل تومور به‌دليل اندازه آن يا سرايت به ديگر اندام‌ها ممكن نيست. در اين موارد درمان‌هاي ديگري براي كاهش پيشرفت بيماري و تسكين علائم تجويز مي‌شود. در صورتي كه تومور سطحي و فقط مخاط‌هاي جدار معده را درگير كرده باشد، مي‌توان با روش‌هاي اندوسكوپي در كلينيك‌هاي تخصصي، بافت‌هاي سرطاني را خارج كرد. اگر سلول‌هاي سرطاني بخش‌هاي اطراف معده مانند مري و روده باريك را درگير كرده باشد، با توجه به وخامت و نوع بيماري ممكن است عمل جراحي باز براي جدا كردن بخشي از بافت سرطاني يا حتي برداشتن كامل معده تجويز شود.
البته در موارد سرايت بيماري به ديگر اندام‌ها مانند طحال عمل جراحي وسيع‌تر و مسلما مشكل‌تر خواهد بود. پس از عمل جراحي كلي يا بخشي از معده، بيمار مي‌تواند تغذيه معمول را داشته باشد، اما به‌دليل محدوديت توانايي معده يا نبود آن لازم است تحت‌نظر پزشك برخي توصيه‌ها را رعايت كند. به‌عنوان مثال غذاي اين بيماران نبايد سنگين و پرحجم باشد و در چند وعده سبك‌تر ميل شود. همچنين بعضي مكمل‌هاي غذايي مانند ويتامين B12 براي اين افراد ضروري خواهد بود. شيمي‌درماني معمولا شيمي‌درماني براي از بين بردن سلول‌هاي سرطاني در اين بيماري تجويز مي‌شود. در مورد سرطان موضعي معده، امكان دارد پزشك پيش از عمل جراحي براي كاهش اندازه تومور و برداشتن بهتر تومور شيمي‌درماني تجويز كند. البته شيمي‌درماني پس از عمل، ۶ تا ۸ هفته بعد نيز براي كاهش خطر عود بيماري انجام مي‌شود. در صورت دست‌اندازي يا عدم امكان جراحي، شيمي‌درماني روش اصلي است كه هدف از انجام آن كاهش پيشرفت بيماري، تسكين علائم و بهبود كيفيت زندگي بيمار خواهد بود. شيمي‌درماني ممكن است به روش خوراكي يا داخل‌وريدي تجويز شود. داروهاي خوراكي به سلول‌هاي سرطاني حمله مي‌كنند اما به بعضي سلول‌هاي سالم نيز آسيب مي‌زنند. براي اينكه بدن فرصت جبران قواي تحليل‌رفته را داشته باشد، شيمي‌درماني به‌صورت دوره‌اي تجويز مي‌شود. اين روش درماني با عوارض متعددي همراه است كه حالت تهوع، استفراغ، خستگي، كاهش اشتها، ريزش موها و خطر فزاينده ابتلا به عفونت مهم‌ترين آنهاست. راديوتراپي يا پرتودرماني پرتودرماني در موارد محدودي براي سرطان معده انجام‌پذير است كه هدف از آن نابودي سلول‌هاي سرطاني با حداقل آسيب به بافت‌هاي سالم است. گاهي اوقات پيش از عمل جراحي اما معمولا پس از آن، به‌صورت منفرد يا همراه با شيمي‌درماني انجام مي‌شود. پرتودرماني مي‌تواند به تسكين درد ناشي از پيشرفت سرطان در موارد بدخيم كمك كند. اين روش درماني مبتني بر انتقال پرتوهاي يونيزه‌كننده به محل مشخصي از بدن است تا سلول‌هاي سرطاني را نابود كند. اين پرتوها نيز مانند ديگر پرتوهاي با انرژي بالا به سلول‌هاي سالم آسيب مي‌زند و عوارض كم و بيش جدي با توجه به وضعيت بيمار دارد. پس از انجام پرتودرماني ممكن است بيمار احساس خستگي كند يا دچار قرمزي و حساسيت در قسمت تحت تابش شود. پرتودرماني براي سرطان معده ممكن است با اسهال، سوء‌هاضمه و تهوع همراه باشد. عوارض جانبي پرتودرماني پس از اتمام دوره درمان و با بازسازي سلول‌هاي سالم رفع مي‌شوند. نقش تغذيه در پيشگيري از سرطان تغذيه نقش محافظ در برابر خطر سرطان معده دارد و با رعايت چند نكته ساده مي‌توان از بروز اين بيماري پيشگيري كرد: • تغذيه سرشار از فيبر • غلات سبوس‌دار • برنامه غذايي سرشار از ميوه‌ها و سبزيجات • ويتامين C • دريافت كافي كاروتنوئيدها (ويتامين A) • دريافت سلنيوم سرطان معده در ايران شايع‌ترين سرطان در ايران بين مردان سرطان معده و بين زنان سرطان پستان است اما مهم‌ترين عامل مرگ بر اثر سرطان چه بين زنان و چه بين مردان را سرطان دستگاه گوارش (مري، معده، روده، مقعد) مي‌دانند. سرطان دستگاه گوارش، به‌ويژه سرطان معده در شرق آسيا شيوع بسياري دارد و شمال ايران در واقع روي كمربند سرطان معده است. سرطان‌هاي دستگاه گوارش در مناطق شمالي ايران بسيار شايع است. اردبيل بالاترين ميزان سرطان معده را در كشور دارد و حتي در بعضي تحقيقات اعلام شده اردبيل بالاترين ميزان سرطان معده را در دنيا به خود اختصاص داده است. در طرف مقابل، استان‌هاي جنوبي از جمله كرمان و سيستان و بلوچستان پايين‌ترين آمار را در سرطان‌هاي دستگاه گوارش دارند.
بالاترين ميزان مرگ بر اثر سرطان‌هاي دستگاه گوارش در استان كردستان است.هليكوباكتر پيلوري كه گفته مي‌شود نيمي از مردم دنيا به اين باكتري آلوده هستند و عامل ايجاد زخم‌معده و دوازدهه است، مهم‌ترين عامل خطرساز در سرطان معده محسوب مي‌شود.
با اين حال بايد تاكيد كرد بسياري از كساني كه هليكوباكتر دارند دچار سرطان معده نمي‌‌شوند. در تحقيقاتي كه در ايران انجام شده شيوع هليكوباكتر در استان‌هاي شمالي بيشتر از استان‌هاي جنوبي مثل كرمان و سيستان و بلوچستان است، حتي شيوع هليكوباكتر در اردبيل را تا ۹۰ درصد تخمين زده‌اند. به اين‌ترتيب غربالگري براي هليكوباكتر مي‌تواند نقش بسيار مهمي در مبارزه با اين عفونت داشته باشد كه به‌طور معمول با ۲ هفته درمان با آنتي‌بيوتيك از بين مي‌رود. مهم‌ترين عادات غذايي زمينه‌ساز سرطان معده در ايران چاي داغ: چاي رايجترين نوشيدني ايرانيان است كه آن را «لب‌سوز» مي‌پسندند. نوشيدن چاغ داغ كه باعث آسيب حرارتي به مري و معده مي‌شود، يكي از عواملي است كه ايرانيان را مستعد اين بيماري مي‌كند. شور و ترشي: ايرانيان به ترشي (سبزيجاتي كه در سركه پرورانده شده) و شور (سبزيجاتي كه در آب‌نمك پرورانده شده) علاقه زيادي دارند، در صورتي كه مصرف زياد اين خوردني‌ها به‌عنوان عوامل خطرساز سرطان معده مطرح مي‌شود. به‌طور كلي، نمك زياد يكي از عوامل مستعد‌كننده سرطان دستگاه گوارش است. نيترات و نيتريت: نيتريت و نيتريت كه بحث وجود آنها در آب آشاميدني مطرح است از عوامل مستعد‌كننده سرطان دستگاه گوارش است. هرچند گفته مي‌شود نيتريت و نيترات در آب آشاميدني مردم زير حد مجاز است، اما اگر ميزان آن بالا باشد مي‌تواند جزو عوامل خطرساز قرار گيرد. گوشت: خوردن گوشت زياد به‌عنوان يكي از عوامل ايجاد سرطان، به‌ويژه در روده مطرح است. از طرف ديگر، خوردن ميوه و سبزي تازه يكي از راه‌هاي جلوگيري از سرطان‌هاي دستگاه گوارش است. برخي تحقيقات نشان داده‌اند سير، اثر پيشگيرانه در سرطان‌هاي دستگاه گوارش دارد، هرچند شواهد در اين زمينه قوي نيست. سرخ‌كردن: هرچند تحقيقات دقيقي درباره رايجترين شيوه پخت غذا در ايران وجود ندارد، اما به سادگي مي‌توان گفت بسياري از غذاهاي ايرانيان با سرخ‌كردن تهيه مي‌شوند. پرهيز از سرخ‌كردن و روي آوردن به روش‌هاي سالم‌تر مثل آبپز كردن و گريل كردن در كاهش خطر ابتلا به بيماري‌ها نقش دارد. البته دلايل ديگري مثل آب و هوا، مصرف ترياك، استفاده از يخچال براي نگهداري غذا و عوامل اقتصادي و اجتماعي هم براي شيوع زياد سرطان‌هاي دستگاه گوارش در نيمه شمالي ايران مطرح شده‌اند. طب سنتي به تومورها شبيخون مي‌زند طبق مطالعات انجام گرفته، استفاده از رژيم غذايي نادرست سبب افزايش شاخص‌هاي التهابي مي‌شود كه اين شاخص‌ها نقش موثري در بروز سرطان ايفا مي‌كنند. موادي مانند زعفران، زردچوبه، سير و پياز خاصيت ضدالتهابي دارند. مصرف مداوم اين مواد موجب كاهش التهاب در بدن افراد مي‌شود و از بروز سرطان جلوگيري مي‌كند. مصرف بيش از حد روغن‌هاي صنعتي حاوي اسيدهاي چرب ترانس و اشباع، گوشت قرمز و لبنيات پرچرب منجر به افزايش التهاب مي‌شود كه احتمال ابتلا به سرطان را در بدن افراد افزايش مي‌دهد. فرهاد وحيد درباره انواع التهاب تصريح كرد: «التهاب به ۲ گروه سيستماتيك و مزمن تقسيم مي‌شود كه قرمزي ناحيه‌اي از پوست نشان‌دهنده التهاب سيستماتيك است، در حالي كه التهاب مزمن درون بدن وجود دارد.» افراد مي‌توانند با صرف هزينه اندك و استفاده از شاخص التهابي رژيم غذايي (DII) از ميزان سالم يا ناسالم بودن رژيم خود آگاهي پيدا كنند. شاخص التهابي رژيم غذايي به‌عنوان معياري براي پيش‌بيني بيماري‌هايي مانند سرطان و فشارخون كه التهاب مزمن در پيدايش آنها دخالت دارد، به كارگرفته مي‌شود. اگرچه قرارگرفتن در معرض بعضي از آلودگي‌ها، اجتناب‌ناپذير است و نمي‌توان آن را به‌طور كامل از زندگي حذف كرد، اما روش‌هايي وجود دارد كه مي‌توان با به‌كارگيري آن، از انباشت سموم در بدن جلوگيري كرد. به‌عنوان مثال مي‌توانيد آدامس نخوريد، اگر قرار است غذايي از بيرون منزل تهيه كنيد ظرف مناسبي تهيه كنيد تا مجبور نباشيد غذا را براي چند ساعت در ظروف يكبار مصرف نگهداري كنيد، مي‌توانيد خودروي خود را براي مسيرهاي كوتاه از پاركينگ خارج نكنيد. اگر گوشت تهيه كرده‌ايد آن را همراه چند شاخه رزماري، آويشن و تخم گشنيز بپزيد تا اطمينان حاصل كنيد كه سموم گوشت تا حدي گرفته شده و بعد از پختن، سبزي را از ظرف بيرون بياوريد. علاوه بر رعايت اين موارد، يكي از كارهاي كمك‌كننده استفاده از دمنوش‌هاي سم‌زداست تا سمومي كه در طول روز در بدن جمع شده، دفع شود. مصرف دمنوش، اجازه تجمع سموم را در بدن نمي‌‌دهد. به‌عنوان مثال اگر شما دارويي مانند پني‌سيلين يا آموكسي‌سيلين مصرف كرده يا ماده غذايي‌اي خورده‌ايد كه باعث انباشت سموم در بدن مي‌شود، با مصرف دمنوش مي‌توانيد اين سموم را از بدن دفع كنيد. چاي سبز: از بوته‌اي به نام «كاميليا سينسيس» به‌دست مي‌آيد و همان بوته‌اي است كه چاي سياه، سبز و سفيد از آن به‌دست مي‌آيد. رنگ، طعم و مزه آن به ميزان رشد برگ‌ها، زمان برداشت و طرز عمل‌آوري آن ارتباط دارد. چاي سبز با سرطان پستان، معده و پوست مقابله مي‌كند. سير: اين گياه با بروز سرطان گوارشي مقابله مي‌كند. مصرف سير در حفظ سلامت قلب و عروق نيز نقش دارد. عصاره دانه انگور: نتايج آزمايش‌هاي باليني نشان مي‌دهد عصاره دانه انگور با سرطان پستان، معده، روده بزرگ، پروستات و ريه مقابله مي‌كند و بي‌ضرر است. ادويه‌ها: بيشتر ادويه‌هايي كه براي پخت غذاها به كار مي‌رود براي حفظ سلامت مفيد است.
اين ادويه‌ها خاصيت ضدسرطاني نيز دارند؛ از جمله زردچوبه، زنجبيل و رزماري. تقريبا همه ميوه و سبزي‌هاي تازه خاصيت ضدسرطاني دارند. ميوه و سبزيجات از جمله سيب، كلم بروكلي، كلم برگ و… به‌دليل دارا بودن فيبر با سرطان لوله گوارشي مقابله مي‌كنند. جوانه‌ها و آب سبزيجات از جمله علف گندم نيز به‌دليل داشتن آنتي‌اكسيدان، آنزيم‌ها، ويتامين‌ها و مواد معدني با سرطان مقابله مي‌كنند و مانع از بروز آن مي‌شوند. افراد بايد از مصرف غذاهاي پرچرب و حاوي مقادير زيادي نمك پرهيز كنند و با پيروي از الگوي تغذيه‌اي درست، ميوه و سبزيجات را جزو برنامه غذايي روزانه خود قرار دهند.*متخصص تغذيه و رژيم‌درماني